ساعت بیولوژیک بدن
شما "سحر خیز" میباشید یا "شـب زنده دار"؟ آیا تاکنون
شـده کـه زودتـر از زنـگ سـاعـت به طـور خـودکــار از خواب
برخیزید؟ بطور کلی ساعت درونی بدن شما به شما کمک
می کـنـد تا فعالیت خود را در ساعات روز افزایش داده و در
تــاریکی و شب هنگام از شدت آنها بکاهید و به استراحت
بپـردازیـد. هـمـچـنـین چـرخـه خـواب و بـیــداری، فـعالیت و
اسـتـراحت، حرارت بدن، بـرونـده قـلـب، مـصـرف اکسیژن و
مـیـزان ترشح غدد درون ریز توسط همین ساعت بیولوژیک
بدن تنظیم می گـردنـد. سـاعــت بیولوژیک مختص انسانها
نبـوده و تـمـام مـوجـودات زنـده از بــاکتری ها گرفته تا خود
انـسـانها واجد چنین ساعتی میباشند. در تنظیم ساعت
بیولوژیک بدن 3 عضو با یکدیگر همکاری میکنند:
1- گیرنده های نور واقع در چشمها
2- بخشی از هیپوتالاموس بنام SCN
3- غده صنوبری
هنگامی که نور (بطور طبیعی نور خورشید) به چشمها میرسد گیرنده های نور آن را به هیپوتالاموس مغز مخابره میکنند سپس هیپوتالومس به غده صنوبری که چشم سوم نیز نامیده میشود، فرمان میدهد که ملاتونین ترشح کند. در واقع تولید ملاتونین نسبت به دو عامل نور و حرارت حساس میباشد. هنگامی که نور و حرارت کاهش می یابد ما احساس خواب آلودگی خواهیم کرد چرا که تولید ملاتونین افزایش می یابد. ملاتونین در غیاب نور و در شب تولید میگردد بطوری که میزان ملاتونین در شب 10 برابر میزان آن در روز میباشد. میزان ترشح و تولید ملاتونین در افراد مسن کاهش می یابد. از این رو آنها صبها زودتر از خواب برمیخیزند. بر هم خوردن تنظیم ساعت درونی و ناهمخوانی آن با محیط پیرامون و شبکه اجتماعی منجر به بروز بی خوابی مزمن، هواپیمازدگی و اختلال خواب درشاغلینی که در دو شیفت کار میکنند، میگردد.
شما میتوانید با اندازه گیری دمای بدن و سطح هوشیاری خود در طی شبانه ریز پی ببرید که آیا جزو دسته سحر خیزها میباشید و یا شب زنده داران. در جه حرارت بدن افراد سحر خیز معمولا در پیش از ساعت 8 بعد از ظهر کاهش می یابد. این افراد از لحاظ آناتومی انعطاف ناپذیر بوده و اوج حرارت بدن و سطح هوشیاری آنان در اوایل بعد از ظهر می باشد. اما افراد شب زنده دارانطباق پذیری بیشتری دارند. در افراد سحر خیز ملاتونین کمتری ترشح میگردد بنابراین بیشتر در معرض اختلالات خواب قرار دارند.
مترونوم بدن
5 ریتم مختلف حاکم بر بدن میباشند:
1-ULTRADIAN(کمتر از 24 ساعت)
2-CIRCADIAN(تقریبا 24 ساعت)
3-CIRCASEPTIAN(هفت روزه)
4-CIRCATRIGINTAN(یک ماهه)
5-CIRCA-ANNUAL(یک ساله)
ULTRADIAN: ضربان قلب (هر ثانیه یک بار) - تنفس (هر 6-4 ثانیه) - امواج مغزی(کسری از ثانیه) - چرخه های 90 دقیقه ای شامل: گرسنگی-چرخه های ادراری و خواب آلودگی. هر سیکل خواب مرکب از 6-5 چرخه ULTRADIAN میباشد که هر کدام از آنها 60 تا 90 دقیقه بطول می انجامد. نخستین مرحله از این چرخه ها REM (حرکات سریع چشمها و رویا بینی) میباشد که 5 تا 15 دقیقه بطول می انجامد. سپس مراحل بعدی یکی پس از دیگری ادامه یافته تا به مرحله چهارم میرسند. سپس 10 تا 15 دقیقه چرخه متوقف گشته و مجددا چرخه بعدی آغاز میگردد. (طبیعت کاری کرده که چنانچه ما به اندازه کافی رویا نبینیم سرانجام به یک بیمار روانی و روانپریش تبدیل میگردیم).
CIRCASEPTAN:مجددا ضربان قلب-فشار خون-دمای بدن و سطح هورمونها را شامل میگردد. حتی میزان پس زدگی عضو پیوندی توسط بدن هر هفت روز یک بار افزایش مییابد.
CIRCATRIGINTAN: سیکل قاعدگی را شامل میگردد. یک چرخه قاعدگی بطور متوسط 29 روز بطول می انجامد. که با سیکل قمری هماهنگ است. جالب است بدانید زنانی که در یک اتاق بسر میبرند بمرور زمان در یک روز و همزمان با یکدیگر قاعده خواهند شد.
CIRCA-ANNUAL: بطور مثال موارد افسردگی در فصل زمستان به اوج خود میرسد-کودکان در تابستان سریعتر رشد میکنند -م وارد خودکشی در اردیبهشت ماه و تصادفات رانندگی در اواخر تابستان به اوج خود میرسند.
CIRCADIAN: متداولترین ریتم میباشد. درجه حرارت بدن، فشار خون، تقسیم سلولی، خواب و بیداری، استراحت و فعالیت ما همگی از یک الگوی تکراری روزانه تبعیت میکنند بدون آنکه ما متوجه آن گردیم. سیکل شبانه روزی ما اندکی طولانی تر از 24 ساعت معمول میباشد و از 25 ساعت در افراد 20 ساله تا 24 ساعت و 30 دقیقه در افراد بالای 60 سال متغیر میباشد. برخی کارشناسان نیز معتقدند که مدت این سیکل در تمام سنین یکسان بوده و 24 ساعت و 11 دقیقه میباشد.
چگونه میتوان سیکل شبانه روزی را اصلاح کرد؟ نور خورشید یکی از کارآمدترین گزینه هاست. چون نور خورشید قادر است ریتم شما را طبیعی کرده و به حالت اولیه باز گرداند. بنابراین 15 تا 20 دقیقه در روز را زیر نور خورشید سپری کنید. با شناخت ریتم شبانه روزی خود سعی کنید برنامه های روزانه خود را مطابق با آن پی ریزی کنید. از سیکل 90 دقیقه ای خود غافل نشوید که در شما یک احساس گرسنگی ایجاد میکند. خواب نیمروزی اشکلالی ندارد اما حتما از ساعت 3 بعد از ظهر به بعد بیدار باشید.
یک ریتم شبانه روزی معمولی به شرح زیر میباشد:
7-6 صبح: دمای بدن افزایش می یابد. سطح هورمونهای جنسی در اوج خود میباشند. سرعت سوخت و ساز بدن حداکثر است.
11-10 صبح: حداکثر هوشیاری و گوش بزنگی. بهترین زمان برای یادگیری و حفظ مطالب در حافظه کوتاه مدت می باشد.
13-12 ظهر: حداقل میزان انرژی و درجه حرارت بدن. آدرنالین کاهش می یابد. احساس خواب آلودگی نیمروزی حادث میشود.
3 بعد از ظهر: دمای بدن و آدرنالین مجددا افزایش می یابند. بهترین زمان برای یادگیری و به خاطر سپردن مطالب در حافظه بلند مدت است.
7-5 بعد از ظهر: درجه حرارت بدن و آدرنالین به اوج خود میرسند.بهترین زمان برای فعالیت بدنی و ورزش میباشد.
9 شب: ملاتونین افزایش و سوخت و ساز کاهش می یابد.
11 شب: معمولا خواب آلودگی به حداکثر خود میرسد.
5-3 صبح:سطح هورمونها و دمای بدن به حداقل خود تنزل می یابند. خواب عمیق.
نکات بسیار سودمند در خصوص این پدیده که شما را در برنامه ریزی های روزانه تان یاری میدهد:
1-اوج خواب آلودگی در ساعات 3 تا 6 صبح و 2 تا 4 بعد از ظهر میباشد.
2-اوج هوشیاری در ساعات 9 تا 11 صبح و 8 تا 10 شب می باشد.
3- در پاییز آسانتر میتوان لاغر شد تا در بهار. ما معمولا در زمستان بیشتر غذا میخوریم اما این عادت بدیست زیرا که در زمستان کالری تبدیل به چربی میشود. در زمستان هیچگاه فعالیت بدنی خود را متوقف نسازید.
4- دارو را در اواخر صبح مصرف کنید (پیش از ظهر) زمانی که ترشحات معده به حداکثر خود میرسد.
5-قرار ملاقاتها و جلسات خود را در اواخر بعد از ظهر ترتیب دهید.
6-مقاومت قلب در ساعت 5 بعد از ظهر به حداکثر و در ساعت 9 صبح به حداقل خود میرسد به همین خاطر اغلب حملات قلبی در صبح روی می دهند.
7-حساسیت دندانها به درد بین ساعات 3 نیمه شب و 8 صبح به حداکثر خود و در ساعت 3 بعد از ظهر به حداقل خود میرسد بنابراین بهترین زمان برای مراجعه به دندانپزشکی 3 بعد از ظهر میباشد.
8-شدت علایم و واکنش بدن به مواد حساسیت زا از ساعت 7 تا 11 شب به حداکثر خود میرسد. بنابراین در این ساعات بیشتر مراقب خود باشید.
9-حملات آسمی در ساعت 3 بعد از ظهر به حداقل و از ساعت 11 شب بتدریج افزایش یافته و در ساعت 6 صبح به اوج خود میرسد.
10-چنانچه قصد دارید تا شب را بیدار بمانید یک شام پر پروتئین و کم چرب میل کنید. و در روز نیز یک فنجان قهوه غلیظ بنوشید.
